Քիմիա

1. Բերե՛ք հեղուկ եւ պինդ մետաղական պարզ նյութերի օրինակներ:
   Հեղուկ-մետաղական նյութ, պինդ-ոսկի, արծաթ
2. Բերե՛ք գազային, հեղուկ եւ պինդ ոչ մետաղական պարզ նյութերի օրինակներ:
   թտվածին, սնդիկ և երկաթ
3. Հետեւյալ մեծություններից որո՞նք են բնութագրում
   ա) քիմիական տարրը-ատոմի զանգվածը-ատոմի կառուցվածքը, ատոմային համարը
   բ) պարզ նյութը-
   2)հոտը, 3)հալման եւ եռման ջերմաստիճանները, , 5) կարծրությունը, 6)ատոմային համարը 7) գույնը, 8)խտությունը:

4. Քիմիական տարրերի հատկությունների տեսան­ կունից պարզաբանե՛ք՝ ո՞ր հատկություններով են իրար նման եւ որո՞վ տարբեր տրված տարրերի զույգերը.
ա. H, Li,

բ. O, N,

գ. Be, Mg,

դ. Al, Zn

5. Հիմնականում ո՞ր տարրերից է կազմված Երկրի կեղեւը: 

Քիմիական տարրերից երկրակեղևում առավել տարածված են թթվածինը և սիլիցիումը։ Այդ տարրերն ալյումինի, երկաթի, կալցիումի, նատրիումի, կալիումի, մագնիումի, ջրածնի ու տիտանի հետ կազմում են երկրակեղևի զանգվածի ավելի քան 99 %-ը, իսկ մյուս տարրերին մնում է 1 %-ից պակաս զանգված։ Ծովի ջրում թթվածնից ու ջրածնից բացի, որ մտնում են ջրի կազմի մեջ, մեծ չափով պարունակվում են այնպիսի տարրեր, ինչպիսիք են՝ քլոր, նատրիում, մագնիում, ծծումբ, կալիում, բրոմ և ածխածին։

6. Ո՞ր տարրերն են հանդիպում բնության մեջ ազատ վիճակում:

Քիմիական տարրերը հավասարաչափ չեն տարածված բնության մեջ: Բնության մեջ ազատ վիճակում, այսինքն՝ օդում պարզ նյութի ձևով հանդիպում են ազոտը և թթվածինը՝ հանքանյութերում տարածված է ծծումբը, պղինձը, արծաթը, ոսկին և էլի մի քանի ուրիշ տարրեր: Քիմիական  տարրերի մեծամասնությունը բնության մեջ գտնվում է բարդ նյութերի՝ քիմիական միացությունների ձևով: Երկրակևեղի մոտ 50% կազմում է թթվածնի տարրը 25,7% սիլիցիումը, ալյումինը 7%,երկաթը 5%:Նատրիումի,կալիումի և ջրածնի պարունակությունը երկրի կեղևում համարյա նույնն է:

Դաս էջ 58

Դասարանական

ԼԱԲՈՐԱՏՈՐ ՓՈՐՁ
Ծանոթություն պարզ նյութերի՝ մետաղների եւ ոչ մետաղների նմուշներին
Անհրաժեշտ նյութերը.
 պղնձի տաշեղներ

 ալյումին

 անագ
 կապար
 երկաթl
 ցինկ
 գրաֆիտ
 ծծումբ
Ձեր առջեւ պարզ նյութերի նմուշներ են: Դրանցից որո՞նք են օժտված հետեւյալ
հատկություններով՝ մետաղական փայլ, էլեկտրահաղորդականություն եւ ջերմահաղորդականություն: Դրանք մետաղներ են. առանձնացրե՛ք: Գրե՛ք դրանց համապատասխան տարրերի քիմիական նշանները եւ անվանումները՝ հայերեն ու լատիներեն:
Ձեզ տրված նյութերից նրանք, որոնք մետաղական փայլ չունեն եւ փխրուն են, ոչ մետաղներն են: Կատարե՛ք նույն գրանցումները, ինչ որ պահանջվում էր մետաղների համար:

Գրականություն

Գործնական աշխատանք

1.       Տրված են խոսքի մասեր, առանձնացրու, կախարդանք,

Գոյականներ՝ Միրգ, ձերբակալել, հիշաչար, երգիչ, քայլել, մաքրել, հնազանդվել, նպատակ, մարզիկ, ամիս, իրադարձություն, ծանոթություն, վազել, թերևս, բայց։

Ածականներ՝ կտրիճ, խիզախ, անօթևան, դժգույն, մտահոգ, վեհորեն,

Թվականներ՝ տասնհինգ, վեց-վեց, չորս

Միրգ, կտրիճ, ձերբակալել, կախարդանք, հիշաչար, տասնհինգ, խիզախ, անօթևան, դժգույն, վեց-վեց, երգիչ, մտահոգ, քայլել, մաքրել, հնազանդվել, նպատակ, մարզիկ, չորս, ամիս, իրադարձություն, վեհորեն, ծանոթություն, վազել, թերևս, բայց:

2.      Տրված բառերը դարձրո՛ւ ածականներ՝ կախարդել , հմայել, վախենալ, երազ, գրավել:

Կախարդ, հմայիչ, վախկոտ, երազելի, գրավիչ։

3.Բառերը միացրո՛ւ իրար և ստացի՛ր նախադասություն, նաև կետադրի՛ր:
✓Ինչպես, տեսնել, այսօր, հրաշալի, եղանակ: Ինչպես տեսնում եք, այսօր հրաշալի եղանակ է։
✓Ճանապարհ, մոտ, գեղեցիկ, ծաղիկներ, պատել, փոքրիկ, այգի: Ճանապարհի մոտ գեղեցիկ ծաղիկները պատել էին փոքրիկ այգին։
✓Փչել, մեղմ, հովիկ, ծաղիկներ, ժպտալ, դալար, խոտեր, ծփալ, և, դաշտ, խաղաղություն, տիրել:

կենսաբանություն

Սերմնավոր բույսեր և Ծածկասերմ բույսերի կառուցվածքը

• Սերմնավոր բույսեր
• Ծածկասերմ բույսերի կառուցվածքը:

Սերմնավոր բույսերի առաջին ներկայացուցիչները, որոնք գրավել են երկրագունդը, մերկասերմերն են: Դինոզավրերի անհետացման ժամանակաշրջանում, երբ երկրագնդի կլիման արդեն չորն էր և սառը, խոնավ արևադարձային պայմաններին սովոր սպորավոր բույսերի հսկայական անտառները իրենց տեղը զիճեցին սերմնավոր բույսերին՝ առաջին հերթին մերկասերմերին: Ուշադրություն Մերկասերմերն ունեն ավելի կատարյալ վերարտադրման համակարգ և առավել զարգացած հյուսվածքներև օրգաններ, քան սպորավորները:Մերկասերմերը մեծամասամբ ծառեր են և չունեն խոտաբուսային կենսաձևեր: Նրանք ունեն լավ զարգացած և մասնագիտացված վեգետատիվ օրգաններ՝ արմատ, ցողուն և տերևներ: Արդյունքում մերկասերմերը 150 մլն. տարի առաջ գերիշխող դիրք են գրավել երկրագնդում: Մերկասերմերի տեսակների քանակը կազմում է ընդամենը 600, այնուհանդերձ այս բույսերը տարածված են ամբողջ երկրագնդով մեկ, իսկ Հյուսիսային կիսագնդում կազմավորում են հսկայական անտառներ՝ տայգա:

Գինեգործություն

Գինեգործությունը խաղողից գինի ստանալու պրոցեսների ամբողջությունն է, որը սկսվում է խաղողի սելեկցիայով և ավարտվում գինու շշալցմամբ։ Գինեգործության և խաղողի մասին գիտությունը կոչվում է էնոլոգիա։ Մարդը, ով զբաղվում է գինեգործությամբ, կոչվում է գինեգործ։Խաղողի ողկույզներԿա առաջնային և երկրորդային գինեգործություն։ Առաջնային գինեգործության հիմնական պրոցեսը սպիրտային խմորումն է, երբ քաղցուին ավելացնում են խմորասնկերի մաքուր կուլտուրա (2-3%), խմորումը կարող է ընթանալ նաև խաղողի մեջ պարունակվող բնական խմորասնկերով։ Խաղողի քաղցուի շաքարի խմորման հետևանքով առաջանում են էթիլ սպիրտ և ածխաթթու գազ, ինչպես նաև՝ խմորման երկրորդային նյութեր։ Անապակ գինիներ պատրաստելու համար քաղցուն ենթարկում են լիակատար խմորման, իսկ կիսաքաղցր, թունդ և աղանդերային գինիներ ստանալու համար՝ մասնակի խմորման։Խմորումն ավարտվելուց հետո գինենյութի խնամքի ամենակարևոր պայմաններից է ամանը գինենյութով լիքը պահելը։ Սեղանի սպիտակ գինի ստանում են սպիտակ, վարդագույն, ինչպես նաև կարմիր և սև խաղողից՝ «սպիտակ» եղանակով վերամշակելով։Գործարանում խաղողը ջարդիչ-չանչազատիչ մեքենաներով տրորվելով՝ վեր է ածվում փլուշի։ Վերջինս մատուցվում է հոսիչներին՝ ինքնահոս քաղցուն փլուշից անջատելու համար, այնուհետև քաղցուն անցնում է անընդհատ և պարբերական գործողության մամլիչներով՝ քաղցուն խաղողից և փլուշից լրիվ անջատելու համար։ Քաղցուն պարզեցվում է նստեցումով կամ դեկանտացիայի միջոցով՝ 18—24 ժամվա ընթացքում, միաժամանակ մշակվում բենտոնիտով և ծծմբային անհիդրիդով։ Պարզած քաղցուին ավելացվում է շաքարասնկերի մաքուր կուլտուրա։ Սեղանի լավորակ գինետեսակներ ստանալու համար օգտագործվում է միայն ինքնահոս, թունդ գինիների համար՝ մամլած քաղցու։ Երբ խմորումը՝ ածխաթթու գազի անջատումը, ավարտվում է, և գինին նստվածքից անջատվում, պարզվում է, այն լցնում են պահամանները։ Սեղանի կարմիր գինիներ ստանում են կարմիր կամ սև խաղողից, որոնց ներկանյութերը գտնվում են պտղի մաշկի բջիջներում և պտղամիսը ներկանյութեր չի պարունակում։ Քաղցուն խմորվում է պտղի մաշկի հետ միաժամանակ։ Խմորման պրոցեսում առաջացած բարձր ջերմաստիճանի ազդեցությամբ քայքայվում են մաշկի բջիջները, ներկող նյութերն անցնում են քաղցուի մեջ ու լուծվում։ Դրան նպաստում է նաև խմորման պրոցեսում առաջացող սպիրտը։ Գունավորվելուց հետո քաղցուն անջատում են կոշտ նյութերից։ Կարմիր գինի պատրաստում են նաև խաղողի ջերմամշակմամբ։ Թնդեցրած գինիներ (թունդ, աղանդերային) պատրաստում են խաղողի բարձր շաքարայնության հատուկ սորտերից։ Այս գինիների համն ու բույրը պայմանավորված են խաղողի սորտով և գինու պատրաստման տեխնոլոգիական առանձնահատկությամբ։ Կիսաքաղցր գինի կարելի է ստանալ երկու եղանակով՝ բարձր շաքարայնության քաղցուի խմորումը որոշակի ժամկետից հետո դադարեցնելով․ խմորումը ավարտած և շաքար չպարունակող գինուն չխմորված սովորական քաղցու ավելացնելով կամ այն խաղողի խտացրած քաղցուի հետ խառնելու՝ կուպաժավորելու միջոցով։ Առաջնային գինեգործության գործարաններում ստանում են սպիտակ, անապակ, կիսաանապակ, կիսաքաղցր, թունդ և աղանդերային գինիներ, վակուում հյութ, խաղողի հյութ։ Երկրորդային գինեգործության գինիների հնացման և պահպանման համար առավել արդյունավետ են նկուղային պահեստները կամ նորմավորված կոնդիցիոն օդով վերերկրյա շինությունները։ Գինիները պահվում են կաղնե տակառներում ու բուտերում, ինչպես նաև արծնապատ պահամաններում։Հասունացումը որոշակի և կայուն տիպի գինիներ ստանալու նպատակով կատարվող վերամշակումն է, որը կատարվում է տակառներում, բուտերում, հերմետիկ տարողություններում՝ օդի թթվածնի մասնակցությամբ։ Գինիների հնացումը կատարվում է թթվածնազուրկ պայմաններում՝ շշերի մեջ։ Հնացմամբ ստանում են տեսակավոր գինիներ, այն տևում է 1,5-ից մինչև 3, որոշ գինիների համար՝ 4 տարի։ Գինիների խնամքի և վերամշակման աշխատանքներից են՝ գլուխլցումը, փոխլցումը, պարզեցումը, կուպաժը, պաղեցումը, պաստերիզացումը (վարակազերծումը) և այլն։ Գլուխլցումը կատարվում է գոլորշիացած գինու պակասը լրացնելու և քացախվելուց զերծ պահելու նպատակով, որի համար օգտագործում են նույն տեսակի, հասակի և որակի գինի։ Փոխլցումը գինու թափանցիկ մասի անջատումն է նստվածքից՝ շաքարասնկերից (առաջին փոխլցում), սոսնձանյութերից և այլն։ Առաջիև՝ հիմնական փոխլցումը կատարվում է խմորումն ավարտվելուց հետո և օդի առկայությամբ։ Հաջորդ փոխլցումները կատարվում են ըստ անհրաժեշտության։ Փոխլցման շնորհիվ գինին հարստանում է օդի թթվածնով, լավանում է որակը, համը, փունջը, բույրը։ Գինու պարզեցումը կատարվում է ֆիլտրման և սոսնձման միջոցով։ Գինու մեջ ընթացող օքսիդավերականգնման պրոցեսների հետևանքով նրա որոշ բաղադրանյութեր (ներկող, սպիտակուցային, դաբաղային, պեկտինային) անցնում են կախյալ վիճակի, առաջացնում են պղտորություն, ապա նստում։ Նստում են նաև գինեքար և մանրէներ։ Ֆիլտրում են դիատոմիտային, ասբեստային, թաղանթանյութային և այլ ֆիլտրերով։ Սոսնձումը գինու վերամշակումն է սոսնձանյութերով (ձկան սոսինձ, ժելատին, կագեին, ձվի սպիտակուց, կաթ, բենտոնիտ), որոնք ադսորբում են պղտորող մասնիկները՝ առաջացնելով փաթիլներ, և նստում են՝ պարզեցնելով գինին։ Գինուց երկաթի ավելցուկը հեռացնում են դեղին արյան աղով, ֆիտինով։ Սոսնձումը միաժամանակ լավացնում է գինու համը, հոտը, այն դարձնում ներդաշնակ։Կուպաժը խաղողի տարբեր սորտերից, տարբեր շրջաններում պատրաստած, տարբեր տարեթվերի, տարբեր տեսակի գինիների խառնումն է։ Կուպաժի միջոցով գինիները երիտասարդացվում են, վերացվում են թերություններն ու արատները։ Պարզեցումը (3—4 °C)՝ հետագա ֆիլտրման հետ նպաստում է գինեքարի, պեկտինային, դաբաղային, ներկող և սպիտակուցային նյութերի ավելցուկի հեռացմանը և գինիների որակի լավացմանը։ Պաստերիզացնում են հիվանդ գինիները, որի հետևանքով արագանում է գինու հասունացումը, լավանում որակը։ Գինիները շշերի մեջ լցվում են ավտոմատ գծերում։ Մինչ այդ, գինին, անհրաժեշտության դեպքում, անցնում է ֆիլտրի միջով։ Լցման գծում գործում են շիշ լվացող, դատարկ շշերը խոտանորոշող և մանրէազերծող, շշեր լցնող, խցանող, լցրած շշերը խոտանորոշող, պիտակավորող, փաթեթավորող, լիքը շշերը արկղերի մեջ դասավորող մեքենաները։Հայաստանը համարվում է խաղողագործության հնագույն ևրկրներից մեկը, որտեղ գինեգործութունը զգալի զարգացման էր հասել տակավին ուրարտական ժամանակներից (մ․թ․ա․ IX—VI դարեր)։ Թեյշեբաինի ամրոցի պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել է գինու շտեմարան՝ շուրջ 480 կարաս, 37000 դաչ ընդհանուր տարողությամբ։ Հայկաբերդի Թոփրակ-կալեում, Մանազկերտում, Կարմիր բլուրում և Էրեբունիում պեղված մոտ 10 պահեստում հայտնաբերվել է շուրջ 1000 լիտրանոց ավելի քան 200 կարաս։ Հայաստանի գինեգործության բարձր մակարդակը և մեծ ծավալն են վկայում ինչպես օտար (Հերոդոտ, Ստրաբոն, Քսենոփոն և ուրիշներ) ու V—XVIII դարերի հայ պատմիչները, այնպես էլ ճարտարապետական հուշարձանների՝ շենքերի, խաչքարերի, շիրմաքարերի քանդակներն ու արձանագրությունները։ Մինչև XX դարի սկզբները հայերը խաղողի վերամշակումն ու գինենյութերի պատրաստումը կատարում էին հիմնականում ծածկի տակ կառուցած հնձանում, որտեղ խաղողը տրորում էին մերկ ու մաքուր ոտքերով։ Գինենյութը պահում էին մեծ մասամբ հնձանին առընթեր մառաններում տեղավորած կարասներում կամ տակառներում, որտեղ ընթանում էր նրա հետագա խմորումը, հասունացումն ու պատրաստի գինու հնացումը։ Խմորված քաղցուն կոչվում է մաճար։ Հնձանի հատակին կուտակված խաղողի մնացորդը (չանչը, մաշկը և կորիզը) լցնում էին առանձին պահամանների մեջ, որից հետագայում օղի էին թորում։ Հայաստանում սովետական կարգերի հաստատման առաջին տարիներին արդյունաբերական գինեգործության շրջաններն էին Էջմիածնի, Աշտարակի, Արտաշատի և Արարատի շրջանները։ Այժմ հանրապետության 14 շրջանում գինեգործությունն ունի արդյունաբերական նշանակություն։

Սերմերի բազմացում

• Մերկասերմերի կառուցվածքը,
• բազմացումը,
•  բազմացումը անգլերեն լեզվով:
• Լրացուցիչ առաջադրանք
  Ինչու են այս բույսերը անվանվում մերկասերմներ, բացատրել դրանց դերը մարդու կյանքում և բնության մեջ:

դասարանական

1.Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում մեղվաբուծությունը:

Մեղվաբուծությունը իրենից ներկայացնում է, մարդկանց հոգ տանելը մեղուներին ,նրանց համար տուն ստեղծոելը և այլն ինչը որ նրանց օգտին է: Նաև մեղվաբուծությունը դա մեղուների պատրաստած մեղրըն է:

2.Մեղուները ինչպե՞ս են պատրաստում մեղր:

Նրանք հավաքում են նեկտար ծաղիկներից: Մեղրի մեջ կան յուրացված ածխաջրեր, խաղողաշաքար, պտղաշաքար և այլ բաներ: Մեղրը ունի բուժիչ հատկություններ: Այդ պատճառով էլ մեղրը օգտագործում են բժշկության մեջ: Երբ որ մարդը հիվանդ է, մեղրը շատ օգտակար կլինի նրա առողջության համար և ես ինքս էլ շատ եմ սիրում մեղր և շաբաթը գոնե մի անգամ մեղր եմ ուտում:

3.Գրել մեղրի օգտակար հատկությունների մասին:

Մեղրը օգտագործում են բժշկության մեջ: Մեղրը հեշտ է մարսվում: Մեղրի գույնը համը և հոտը կապ ունեն ծաղիկների տեսակների հետ: Ծաղկափոշին(Ռուսերանով нектар) շատ օգտակար է և ունի օգտակար հատկություններ:

4.Գրել բակտերիաների ընդհանուր բնութագիրը:

Բակտերիաներին անհնար է տեսնել աչքերով, միյայն մանրադիտակով, որովհետև նրանք ահավոր փոքր չափսեր ունեն: Նրանք լինում են օգտակար և վնասակար: Վնասակար բակտերիաներից կարող են առաջանալ շատ վիրուսներ, որոնք կվնասեն մարդու օրգանիզմը և նրա առողջությանը: Աշխարհում շատ բակտերիաներ կան օրինակ մեկ գրամ հողի մեջ կա մի միլիոն կամ ավել բակտերիա:

5.Գրել օգտակար բակտերիաների մասին:

Օգտակար բակտերիաները հիմանկանում գտնվում են մարդու օրգանիզմի մեջ Կամ հնացած ուտելիքներում(ոչ բոլոր): Նրանց միջի բակտերիաները առաջանում թթվելու և հնանալու ժամանակ: Օրինակ սև խաղողի վրայի սպիտակ փոշին չեն լվանում: Դրանք բակտերիաներ են: Այդ սպիտակ բակտերիաները օգնում են խաղողին դառնալ գինի

6.Գրել վնասակար բակտերիաների մասին:

Վնասակար բակտերիաները գտնվում են ամենուրեք: Նրանց պատճառով առաջանում են տարբեր տեսակի հիվանդություններ և վիրուսներ: Որպեսզի հեռու մնալ նիանցից պետք է միշտ լվացվել դրսից գալուց, կամ գործից հետո և Պետք է հաճախ լողանալ: Վնասակար բակտերիաները գտնվում են գետնի վրա, հողի մեջ, կեխտոտված տարացքում, ցեխերում, ավազում, համարյա ամեն տեղ:

Կենսաբանություն

Սիրելի սովորողներ,  այս շաբաթ դուք ներկայացնելու եք.

• Կենդանի օրգանիզմների  ընդհանուր բնութագիրը և ծագումը
  
  Բակտերիաները՝ որպես հնագույն օրգանիզմներ, կենսագործում են ամենուրեք` օդում, ջրում, հողում, այլ կենդանի օրգանիզմներում: Բակտերիաներն ունեն կենդանի օրգանիզմներին բնորոշ հատկությունները՝ աճում են, զարգանում, նյութափոխանակություն են կատարում, բազմանում և այլն։

Հանրահաշիվ

1. Պարզեցնել ամբողջ արտահայտությունը.
   • ա) (5ab²+4b³)(3ab³-4a²)-18a²b³
     • (5ab²+4b³)(3ab³-4a²)-18a²b³բ) (x³+x²y+xy²+y³)(x-y)-x²y(x-y)
   • բ) (x³+x²y+xy²+y³)(x-y)-x²y(x-y)
     • x³ + xy² + y³ + 2x — 2y
   • գ) a²(a²-b²)-(a³b+3)(a-4)
     • a⁴ — b² — a³b — 3 + a — 4
   • դ) 6(x-1)(x+1)+2(x+1)(x²-x+1)
     • 10 + 2x + x²
   • ե) (x+2)(x2-2x+4)-x(x-3)
     • x + 3
2. Հաշվեք ամբողջ արտահայտության արժեքը x=(-10) դեպքում.
   • ա) 3x-8
     • -30 — 8 = -38
   • բ) 3x²+4x+5
     • -30² + (-40) + 5 = 900 — 35 = 865
   • գ) x⁴-3x³+2x²-1000
     • -10⁴ + 30³ — 20² — 1000 = 10000 + 27000 + 400 — 1000 = 36400
   • դ) -x³+x²+1
     • 10³ — 10² + 1 = 1000 + 100 + 1 = 1101

ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ ՏԱՆԸ

3. Գինեգործը իր գինին հիմնականում վաճառում է 30 և 50 լիտրերով և դրա համար օգտագործում է հենց համապատասխան տարողության տարաներ: Գնորդներից մեկը ցանկանում է գնել 10 լիտր գինի: Ինչպե՞ս գինեգործը չափեց այդ 10 լիտրը՝ օգտագործելով միայն սեփական տարաները:
   • Լցնում ենք 30 լիտրանոցի մեջ գինի մինչև ծայրերը։
   • Ամբողջը թափում ենք մյուս տարայի մեջ։
   • Նորից 30 լիտրանոցի մեջ լցնում ենք գինի մինչև ծայրերը։
   • 30 լիտրանոցում եղած գինիմ լցնում ենք 50 լիտրանոցի մեջ մինչև ծայրերը։
   • 30 լիտրանոցում մնում է տասը լիտր։
4. Գտեք ամբողջ արտահայտության արժեքը a=(-1); b=2; c=3 դեպքում.
   • (-1) · 2 · 3 = -6
   • ((-1) · 2)² · 3³ = 4 · 27 = 108
   • (3 · (-1))²(2 · 3) = 9 · 6 = 54
   • (2 · (-1) · 2)³ · 3² = -64 · 9 = -576
   • ((-1)² — 2²) — 3 · 3 = -3 — 9 = -12
   • 7((-1)³ — 2²)² + 3³ = 7 · 9 + 27 = 90

5. Հաշվեք արտահայտության արժեքը.
   • (3 · 1² · 1 — 5 · 1)(7 · 1 — 4 · 1 · 1²) = (3 — 5) · (7 — 4) = -2 · 3 = -6
   • (2 · 1 · (-1²) — 3 · 2)(4 · 1 — 5 · (-1) · 2³) = -4 · -36 = 144

Ֆիզիկա

1.Որ մեծությունն է կոչվում նյութի խտություն:

Նյութի խտություն կոչվում է այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է մարմնի զանգվածի և ծավալի հարաբերությա նը։

2.Ինչպես է որոշվում նյութի խտությունը:

p=m/v

3.Ինչ միավորներով է արտահայտվում խտությունը:

կգ/մ³

4.Առաջին անոթի մեջ լցրել են ջուր, իսկ երկրորդի մեջ նույն զանգվածով անհայտ հեղուկ: Որ անոթի հեղուկի խտությունն է ավելի մեծ:

ջուրն է ավելի խիտ

5.Կշեռքի մի նժարին դրված է կապարե չորսու, իսկ մյուսին՝ անագե:

   Ո՞ր նժարին է դրված կապարե չորսուն:

աջ կողմում

6. Ինչպես կարելի է հաշվել մարմնի զանգվածը, եթե հայտնի են նրա ծավալը և նյութի խտությունը:

պետք է ծավալը բազմապատկել խտությանը

7. Ինչպես կարելի է հաշվել մարմնի ծավալը, եթե հայտնի են նրա զանգվածը և նյութի խտությունը:

զանգվածը բաժանած խտությանը

8.Հայտնի է, որ մետաղի կտորը տաքացնելիս ընդարձակվում է: Այդ դեպքում նշված որ մեծությունը չի փոխվում. ա. ծավալը; բ. զանգվածը; գ. խտությունը:

բ. զանգվածը;

9. Ինչ եք կարծում քանի կիլոգրամ օդ կա ձեր դասասենյակում: Փորձեք հաշվել դասասենյակի օդի զանգվածը: (Նախ հաշվեք դասասենյակի ծավալը, օդի խտությունը համարեք  ρ=1,29 կգ/մ³ ; որոշեք օդի զանգվածը m=?կգ): m =Vρ

10.Համարելով, որ ձեր մարմնի միջին խտությունը մոտավորապես հավասար է  ծովի ջրի խտությանը, հաշվեք ձեր մարմնի ծավալը:

Հայոց լեզու

1.Պարզ նախադասությունները փակագծում գրված բառերով միացրո՛ւ, դարձրո՛ւ բարդ նախադասություն (անհրաժեշտության դեպքում դրանցում որոշ փոփոխություննե՛ր արա):

Մի թռչունը չի կարող Եգիպտոս չվել,որովհետև տեղը չդիտի: Եգիպտոսի տեղը չգիտի,քանի որ մի թռչունը չի կարող Եգիպտոս չվել  (որովհետև կամ քանի որ)
Ամեն գարնան երկու հակառակորդների հանդիպումը դառնում էր ավելի վտանգավոր,որովհետևՁմռանպարապությունից  ավելի ուժ ու եռանդ ստացած՝ նրանք ավելի կատաղի էին դառնում:

Ձմռանպարապությունից ավելի ուժ ու եռանդ ստացած՝ նրանք ավելի կատաղի էին դառնում: (որովհետև կամ քանի որ)
Առակագիր Եզոպոսը մի անգամ մտավ նավաշինարան,որտեղ Այնտեղ նավաշինարարներն սկսեցիննրան ծաղրել ու բարկացնել:Այնտեղ նավաշինարարներն սկսեցիննրան ծաղրել ու բարկացնել,որտեղ Առակագիր Եզոպոսը մի անգամ մտավ նավաշինարան: (որտեղ)
Պատանին գնաց մի ալևոր մարդու մոտ: Նրան հարցրեց ճանապարհի մասին:  (որպեսզի, որ)
Նավազը որդուն ուղարկեց ուսումնարան: Քերականություն սովորիր: (որ, որպեսզի)

2. Տեքստը փոխադրի՛ր կաթսայագործ վարպետի անունից՝ վերաբերմունք արտահայտելով և հետևություն գրելով:
Հնդկաստանի Պոնդիշերի քաղաքում փղերին փոքրիկ հանձնարարություններ տալուսովորություն կա: Երբ լավ են բացատրում, խելացի կենդանին կարողանում է ինքնուրույնշատ լավ կատարել տրված հանձնարարությունը:
Մի անգամ մի փղի հանձնարարել էին ծակ կաթսան կաթսայագործի մոտ տանել՝ նորոգելու: Փիղն սպասեց, մինչև վարպետն աշխատանքն ավարտեց, ու ետ բերեց կաթսան: Սակայնգործը վատ էր արված: Փղին ցույց տվեցին, որ կաթսայից կաթում է և նորից  ուղարկեցինվարպետի մոտ: Փիղը ճանապարհին կաթսան լցրեց աղբյուրի ջրով և կնճիթով կաթսանպահեց կաթսայագործի գլխավերևն այնպես, որ ջուրը կաթի նրա դեմքին: Վարպետըհասկացավ ու այս անգամ կարգին նորոգեց կաթսան:

Քիմիա

1. Գրե՛ք նյութերի քիմիական բանաձեւերը, եթե հայտնի է, որ դրանց բաղադրության մեջ առկա են.
2. ա) ծծմբի մեկ ատոմ և թթվածնի երկու ատոմներից-SO₂
3. բ) նատրիումի և քլորի մեկական ատոմ -NaCl
4. գ)ֆոսֆորի երկու և թթվածնի հինգ ատոմներից-P₂O₅
5. դ)ջրածնինի մեկ, ազոտի մեկ և թթվածնի երեք ատոմներից-HNO₃

2. Բարդ նյութը քայքայելիս առաջացել է պղնձի օքսիդ եւ ջուր: Ի՞նչ քիմիական տարրեր են մտնում այդ նյութի բաղադրության մեջ:

CuO+H₂O

պղինձ, թթվածին, ջրածին

3. Բարդ նյութը քայքայելիս առաջացել է ջրածին և թթվածին գազեր : Ի՞նչ քիմիական տարրեր են մտնում այդ նյութի բաղադրության մեջ:

ջրածին և թթվածին

4. Գրել քիմիական տարրեր անվանումները.

F-Ֆտոր

C-ածխածին

P-Ֆոսֆոր

Si-Սիլիցիում

Na-Նատրիում

H-ջրածին

O-թթվածին

Հայոց լեզու

Գործնական աշխատանք 1. Առանց փակագծերի և փակագծերում տրված բաղադրիչները, ըստ ընդունված կանոնների, գրել միասին, անջատ կամ գծիկով։
Արագ-արագ, հյուրընկալություն, յոթանասուներեք, տեղիանտեղի,մուգ կարմիր, հյուսիս արևելք, դեմ դիմաց, ուշ-ուշ, ըստ արժանվույն, դուրս
մղել, ծառից ծառ, քանի որ, կողք կողքի, կապտա կանաչ, մի քանի, լեփ-
լեցուն, տեղից տեղ, լեռնաշխարհ, երկկենցաղ, սպիրտ այրոց, երկու երրորդ, փայտփորիկ, հյուսիս արևմտյան, ի սկզբանե, փոք ինչ, հողանցում, ծափ տալ, ոտքից գլուխ։
Գործնական աշխատանք 2.Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտության լրացնելով բաց թողած տառերը (նաև կրկնակ)։

• ա) Վիշապագորգը հայկական գորգ է, որի շեղացանց հորինվածքում
  բուսական ու կենդանական զարդանախշերի տարբեր զուգորդումներում
  կարևորված է վիշապի վերացարկված, ոճավորված կերպարը։ Վիշապագորգի
  դաշտում երկայնակի կենտրոնական առանցքով դասավորված են բազմազան
  հորինվածքներով վարդյակներ։ Վիշապները տեղադրված են այդ առանցքին
  զուգահեռ երկու շարքում, յուրաքանչյրում՝ երկուսից չորս հատ։ Նրանց մոտ
  պատկերված են կենա…. ծառեր։ Վիշապագորգին բնորոշ են մեծ չափերը,
  երիզող մեկ զարդագոտին, տիրապետող չորս գույները՝ կարմիր, կապույտ,
  շագանակագույն, փղոսկրագույն։

• բ) Վիշապագորգի հիմնագույնը գերազանցապես վառ կարմիրն է՝
  ստացված որդան կարմրից, որի արտադրության հիմնական վայրը եղել է
  Արարատյան դաշտը։ Վիշապագորգերը համարվում են ոչ միայն հայկական, այլև
  ողջ գորգագործության ամենահին խումբը։ Քսաներորդ դարի սկզբին
  վիշապագորգը առաջին անգամ ուսումնասիրել են անվանի արևելագետ
  արվեստաբաններ Ֆ. Մարտինը, Ֆ. Սարրեն և այլք, որոնք առանձնացրել են
  արևելյան գորգերի այդ խումբը և հայկական արվեստի մյուս բնագավառների
  հետ ունեցած ընդհանրությունների հիման վրա բնորոշել դրանց անվանումն ու
  հայ մշակույթին պատկանելը։
• գ) Դարբնությունը հնագույն ժամանակներից հայտնի է եղել աշխարհի
  գրեթե բոլոր ժողովուրդներին։ Հին հույները նույնիսկ ունեցել են
  դարբնության աստված՝ Հեփեստոսը։ Դարբինները, ավելի վաղ շրջանում
  պղինձը, ապա երկաթը կրակի վրա շիկացնելով և կռելով, պատրաստում էին երկրագործական և արհեստագործական գործիքներ, տնտեսական ու
  կենցաղային իրեր։ Երբ արհեստների զարգացմամբ ու տարաբաժանմամբ
  պղնձագործությունն անջատվեց մետաղագործության մայր արհեստից,
  դարբնություն համարվեց միայն երկաթի մշակման արհեստը։ Դարբիններն են
  առաջին անգամ ձուլել պողպատը, հայտնագործել պղնձի օգնությամբ
  պողպատը երկաթին զոդելու եղանակը։
• դ) Դարբնությունը հարգված արհեստ է եղել Հին Հայաստանում։
  Դարբնությունը համարվում էր կորովի մարդկանց արհեստ։ Հայերի համար
  դարբնությունը ուժի, զորության խորհրդանիշ էր։ Ըստ առասպելի՝ Արտաշես
  արքայի որդի Արտավազդը, որը շղթայված էր Մասիսի վիհում, չար հոգի էր,
  որը կարող էր դուրս գալ ու կործանել աշխարհը։ Դրա համար դարբինները
  խփում էին սալին և ամրացնում Արտավազդի շղթաները։ Ընդհուպ մինչև
  տասնիններորդ դարի վերջերը ժողովրդական հավատալիքը դարբնին
  վերագրում էր գերբնական զորություն, որն առնչվում է վաղնջական
  ժամանակներից եկող մետաղի պաշտամունքին։

Հայոց լեզու

Հատուկ գոյականներն ըստ կազմության լինում են պարզ և բաղադրյալ։
Պարզ են մեկ բառից կազմված հատուկ անունները՝ Արտաշատ, Գյումրի,
Սպիտակ, Գորիս և այլն։ Բաղադրյալ են մեկից ավելի բառերից կազմված հատուկ
անունները՝ Հայաստանի Հանրապետություն, Սևանա լիճ, Արագած լեռ և այլն։
Պարզ հատուկ գոյականների առաջին տառը գրվում է մեծատառ, իսկ
բաղադրյալ հատուկ անունների գրության դեպքում գործում է երկու սկզբունք.
Բոլոր բառերն են գրվում մեծատառ, կամ միայն առաջին բառն է գրվում մեծատառ։

1.Բոլոր բառերն սկսել մեծատառով.
Ա. Բոլոր պետությունների պաշտոնական բաղադրյալ հատուկ անուններում.

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Արաբական Միացյալ Ամիրայություններ,
Աֆղանստանի Իսլամական Պետություն, Բելառուսի Հանրապետություն:
Բ. Բոլոր բաղադրյալ այն անձնանուններում և մականուններում ու
ծածկանուններում.

• Եղիշե Աբգարի Սողոմոնյան (Եղիշե Չարենց), Խոսե Ռաուլ Կապաբլանկա, Ջորջ Նոել Գորդոն Բայրոն, Ջորջ Նոել Գորդոն Բայրոն, Նար-Դոս, Սայաթ-Նովա
• Աշոտ Երկաթ, Արա Գեղեցիկ, Սահակ Պարթև, Տիգրան Մեծ, Անանիա Շիրակացի, Սողոմոն Իմաստուն, Հայկ Նահապետ, այսպես նաև՝ Առյուծաձև
  Մհեր, Գայլ Վահան, Ձախորդ Փանոս, Ձենով Օհան

Գ. Այն հատուկ անուններում, որոնք ունեն նախադաս որոշիչ լրացում.

Արևելյան Եփրատ, Արևմտյան Բեռլին, Բարձր Հայք,
Կենտրոնական Աֆրիկա, Հարավային Ամերիկա, Մեծ Մասիս, Նոր Արեշ, Փոքր
Ասիա, Ներքին Թալին, Վերին Արտաշատ

Գործնական աշխատանք

Վարժություն 1։ Արտագրե՛լ՝ մեծատառերը թողնելով ըստ անհրաժեշտության։
1. Փոքր ծառ է սովորական նշենին. հազիվ հասնում է 4-8 մ
բարձրության, 10-40 սմ բնի տրամագիծ։ Արժեքավոր պտղատու բույս
լինելու հետ նշենին նաև բարձր դեկորատիվ ծառատեսակ է։ Հատկապես
գեղեցիկ է վաղ գարնանը, երբ ծառը ամբողջովին ծածկվում է
ձյունապատիկ բուրումնավետ ծաղիկներով։ Տարածված է
Կովկոսում, Միջին Ասիայում, Իրանում, Աֆղանստանում, Փոքր
Ասիայում։ Լևոն Հարությունյանի «Քո շրջապատի ծառերը» գրքից։
2. Սովորական որորը տարածված Է Եվրոպայում, Ասիայում,
Կամչատկայում՝ մինչև Սառուցայալ օվկիանոս, Սև ծովի ափերին,
Անդարկվոսում, Միջին Ասիայում, Անդրբայկալում և Օխոտյան
ծովում։ Միջին մեծության որոր , թևերը մոխրագույն՝ սև
ծայրերով. մնացած փետրավորումը սպիտակ է, կտուցը և ոտքերը
մուգ կարմիր են։ Ամռանը գլուխը սև, ձմռանը՝ սպիտակ, աչքի
մոտ ունի գորշ կետ։
Մարտին Ադամյանի «Հայաստանի թռչունները» գրքից
Վարժություն 2։ Գտնե՛լ, թե որ շարքերի հատուկ անունների բոլոր
բաղադրիչներն են գրվում մեծատառով։
1. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, ԱԿՍԵԼ ԲԱԿՈՒՆՑ, ԱՐՓԱ-ՍԵՎԱՆ
2. ԱՇՈՏ ԵՐԿԱԹ, ՎԵՐԻՆ ԱՐՏԱՇԱՏ, ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏ
3. ԴԱՎԻԹ ԱՆՀԱՂԹ, ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑ, ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՐԵՎԵԼՔ
4. ԱՌՅՈՒԾԱՁԵՎ ՄՀԵՐ, ԼԵՈՆԱՐԴՈ ԴԱ ՎԻՆՉԻ, ՆԱՐ-ԴՈՍ
5. ԱՐԱ ԳԵՂԵՑԻԿ, ԾԻՐ ԿԱԹԻՆ, ԳԱՅԼ ՎԱՀԱՆ